Η οικονομική κρίση του 2007-2008 σήμανε για την Ισπανία την ολοκλήρωση ενός μακροχρόνιου πολιτικού κύκλου. Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, μια ευρεία κεντρώα συμμαχία προσπάθησε να οικοδομήσει ένα σύγχρονο κράτος πρόνοιας πάνω στα συντρίμμια της βιομηχανικής κοινωνίας και να το χρηματοδοτήσει μέσω της κερδοσκοπίας και της συσσώρευσης χρεών. Ιστορικά, το σχέδιο αυτό (ένα χρηματιστικοποιημένο κράτος πρόνοιας) πνέει τα λοίσθια. Η προσπάθεια του κόμματος της Ενωμένης Αριστεράς για επανίδρυση, που ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια ως απάντηση σε αυτή την κατάσταση, έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο λόγω εσωτερικών ανασχέσεων.

Αντιδρώντας στα παραπάνω, μια ομάδα αριστερών διανοουμένων, συνδικαλιστών και ακτιβιστών συγκρότησε μια πρωτοβουλία η οποία κατάφερε να μαζέψει χιλιάδες υπογραφές υποστήριξης μέσα σε λίγες εβδομάδες και να συγκεντρώσει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Καλούσαν τους πολίτες, ανεξαρτήτως κομματικής ένταξης, να πουν «Όχι» στο νεοφιλελευθερισμό και να καθίσουν σε «τραπέζια» (mesas) συζητήσεων σ’ ολόκληρη τη χώρα με σκοπό να οργανώσουν μέσα από τις συνελεύσεις αυτές συντονισμένη δράση ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Οι συνελεύσεις συνιστούν τον τόπο όπου συγκροτούνται πρακτικές αντίστασης ενάντια στις τράπεζες, στη διαφθορά και στις περικοπές. Λίγο καιρό μετά τη δημοσίευση της πρωτοβουλίας, μια μικρή ομάδα νεαρών οργάνωσε διαδήλωση ενάντια στη διαφθορά του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου και ενάντια στο δικομματισμό και τη συμμαχία που τον υποστηρίζει. Κάποιοι από αυτούς είχαν υπογράψει το κείμενο της πρωτοβουλίας. Κάποιοι άλλοι είχαν εγκαταλείψει τη μάχη μέσα από τους θεσμούς, έχοντας απογοητευτεί από τις δυσλειτουργίες των κομμάτων της Αριστεράς. Οι περισσότεροι ήταν απολίτικοι, άνθρωποι με πολλά τυπικά προσόντα οι οποίοι δεν βλέπουν προοπτικές για ένα καλύτερο μέλλον παρά τα πτυχία που έχουν.




Αναπάντεχη επιτυχία

Τα κινήματα της βόρειας Αφρικής αλλά και οι μεγάλες διαδηλώσεις στην Πορτογαλία –όλα προέκυψαν χωρίς κομματική ώθηση και έξω από κομματικούς μηχανισμούς– έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των Ισπανών. Η διαδήλωση, η οποία υποστηρίχτηκε επίσης από την Attac και από τις συνελεύσεις, ήταν άκρως επιτυχημένη, όχι μόνο λόγω της μεγάλης συμμετοχής αλλά κυρίως λόγω του μεγάλου κοινωνικού ρεύματος που δημιουργήθηκε υπέρ αυτής, το οποίο προσέγγισε ποσοστό της τάξης του 80%, φτάνοντας και στα τελευταία χωριά της Ισπανίας. Η καταστολή που εξαπέλυσαν οι αστυνομικές δυνάμεις στην πλατεία Πουέρτα Ντελ Σολ της Μαδρίτης είχε ως αποτέλεσμα τη συγκρότηση ενός ευρύτατου κύματος αλληλεγγύης και βοήθησε στην περαιτέρω εξάπλωση του κινήματος. Σε περισσότερες από εκατό πλατείες στήθηκαν συνελεύσεις και κατασκηνώσεις, με τη στήριξη πολλών πολιτών που δεν είχαν προηγούμενη πολιτικοποίηση. Στήθηκαν καντίνες, βιβλιοθήκες και συγκροτήθηκαν ομάδες που συζητούσαν μια ευρεία γκάμα θεμάτων, όπως το οικονομικό σύστημα, ζητήματα φύλου, τη διαφθορά του πολιτικού συστήματος, την ιδιωτικοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας και διάφορα άλλα. Για πολλές εβδομάδες, οι πλατείες συγκέντρωσαν πλήθος νέων αλλά και μεγαλύτερων ανθρώπων, πολλοί εκ των οποίων ενεργοποιούνταν για πρώτη φορά ή είχαν παραμείνει ανενεργοί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η απόφαση που πάρθηκε ήταν να αποκεντρωθεί το κίνημα των πλατειών, με σκοπό να προσεγγίσει πολίτες που ζουν σε εργατικές περιοχές και να τους κινητοποιήσει.

Η Αριστερά πιάστηκε απροετοίμαστη, αφού δεν ανέμενε ότι το κίνημα αυτό θα αποκτούσε τέτοια μαζική απεύθυνση. Όπως αποδείχτηκε, η διαδήλωση της 15ης Μαΐου ήταν ο καταλύτης που πυροδότησε την έκρηξη μιας βαθιάς κοινωνικής αγανάκτησης, η οποία ως τότε δεν είχε εκφραστεί ξεκάθαρα και στρεφόταν –καθώς συνέβη και στη δεκαετία του 1960 λίγο πολύ– ενάντια στις κοινωνικές δομές. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές που διεξήχθησαν μία εβδομάδα μετά, το κλίμα αυτό αποτυπώθηκε ξεκάθαρα: μεγάλο ποσοστό αποχής (προϊόν συνειδητής επιλογής εν μέρει), πολύ μικρή αύξηση των ποσοστών των κομμάτων της Αριστεράς και συντριπτική ήττα του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Στη συνέχεια, οργανώθηκαν καταλήψεις σε υποκαταστήματα τραπεζών (της Τράπεζας του Σανταντέρ, λόγου χάρη, που κερδοσκοπούσε με ομόλογα του ισπανικού δημοσίου), έγιναν διαδηλώσεις σε δημαρχεία στα οποία μετά τις εκλογές μπήκαν διεφθαρμένοι πολιτικοί ως δημοτικοί σύμβουλοι και, τέλος, απετράπησαν μια σειρά δημεύσεις σπιτιών, τα οποία ανήκαν σε ιδιοκτήτες που τα είχαν υποθηκεύσει και αδυνατούσαν να αποπληρώσουν το δάνειο. Παρόμοιες δράσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Η αντινεοφιλελεύθερη προοπτική του κινήματος

Στις 19 Ιούνη είχε προγραμματιστεί μεγάλη διαδήλωση ενάντια στο Ευρωσύμφωνο Σταθερότητας. Με την κίνηση αυτή, η «Ισπανική Επανάσταση» έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση του αντινεοφιλελευθερισμού. Από το καλοκαίρι και μετά, οι χρηματαγορές ψαλιδίζουν τα κοινωνικά κεκτημένα της Ισπανίας. Ο πρωθυπουργός Θαπατέρο προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία για να παγιώσει το νεοφιλελευθερισμό με μια διαδικασία τύπου «fast track», κατοχυρώνοντας συνταγματικά τον περιορισμό του ελλείμματος. Η κίνηση αυτή σήμανε το τέλος της περιόδου του κοινωνικού συμβιβασμού που εγκαινιάστηκε με την πτώση του Φράνκο. Η συνταγματική μεταρρύθμιση, αλλά και η διαδικασία με την οποία έγινε, προκάλεσε γενικευμένη αγανάκτηση, κυρίως στους κόλπους των συνδικάτων. Οι εξελίξεις αυτές έκαναν τα συνδικάτα να συμμετάσχουν στο κίνημα της 15ης Μάη σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το μέτρο. Οι οργανωτές του κινήματος, οι οποίοι επίσης απέρριπταν συστηματικά το μέτρο, εξεπλάγησαν από τη συμμετοχή των συνδικάτων τα οποία, λίγους μήνες πριν, είχαν υπογράψει μια καταστροφική συμφωνία με την κυβέρνηση, με πρόσχημα την προστασία των συνταξιούχων από τις χρηματαγορές.

Το βασικό ερώτημα πλέον είναι πώς θα προχωρήσει το κίνημα. Μπορεί να σταθεροποιηθεί; Πώς μπορεί να δημιουργηθεί ένα δίκτυο πολιτών βασισμένο στην αρχή της αλληλεγγύης, το οποίο θα εκφράζει μια εξέγερση χαμηλής έντασης ενάντια στις συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού; Με ποιον τρόπο θα διατηρηθεί το ηγεμονικό κλίμα που κατέκτησε τους δρόμους και τις πλατείες και πώς θα συνδεθεί με το συνδικαλιστικό κίνημα και τα κόμματα της Αριστεράς; Πώς μπορεί να ξεπεραστεί η αμοιβαία δυσπιστία ώστε να συντονιστούν οι τρεις αυτοί πυλώνες της αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό;

Οι συνελεύσεις έχουν επινοήσει έναν πολύ επιτυχημένο τρόπο λειτουργίας, ο οποίος δοκιμάστηκε επί μήνες. Κατάφεραν να φτιάξουν κοινές λίστες για τις επερχόμενες εκλογές στην Αραγονία, οι οποίες περιελάμβαναν μια τοπική αριστερή οργάνωση και την Ενωμένη Αριστερά. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει παραδειγματικά και για άλλες περιοχές της Ισπανίας. Στην πράξη, οι συνελεύσεις έπαιξαν το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στα συνδικάτα, στο κίνημα της 15ης Μαΐου και στα κόμματα της Αριστεράς. Ωστόσο, η ίδρυση του Equo, μιας πρωτοβουλίας που χρηματοδοτείται από την Ομάδα των Πρασίνων στο Ευρωκοινοβούλιο, οι οποίοι επιθυμούν τη σύσταση ενός ισχυρού πράσινου κόμματος στην Ισπανία στα πρότυπα του γερμανικού, δεν λειτούργησε ενισχυτικά. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε ότι υπονομεύει τη γενική θέληση για τη σύμπηξη συμμαχιών στην Αριστερά. Το Equo θα δυσκολευτεί να προσεγγίσει ψηφοφόρους από τα μορφωμένα μεσοαστικά στρώματα. Στην άλλη άκρη του αριστερού φάσματος, η Αντικαπιταλιστική Συμμαχία, κόμμα της άκρας Αριστεράς που ιδρύθηκε στο πρότυπο του γαλλικού Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος, θεωρεί πως το αρχικό της σχέδιο έχει αποτύχει, γι’ αυτό και έχει μπει σε μια στρατηγική διαδικασία διαλόγου, με αβέβαια όμως αποτελέσματα.

Αναπάντητα ερωτήματα

Κρίσιμα ερωτήματα παραμένουν χωρίς απάντηση: Με ποιον τρόπο σχετίζεται το κίνημα με τη θεσμική εξουσία, με τα κόμματα της Αριστεράς και με τις εκλογές εν γένει; Είναι πλέον εμφανές στους περισσότερους πως τα αιτήματα της 15ης Μαΐου ζητούν θεσμική αποτύπωση. Ωστόσο, δεν υπάρχει περίπτωση να εκπροσωπηθεί το κίνημα από την Ενωμένη Αριστερά έτσι όπως είναι σήμερα, άλλα ούτε κι από άλλα κόμματα (τα αριστερά εθνικιστικά κόμματα και η άκρα Αριστερά δεν παίζουν σημαντικό ρόλο στη συγκεκριμένη διαδικασία).

Η ηγεσία της Ενωμένης Αριστεράς δεν έχει προχωρήσει με αποφασιστικότητα προς την κατεύθυνση της «επανίδρυσης», η οποία είχε συμφωνηθεί από την πλειοψηφία. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε τον εκδημοκρατισμό της εσωτερικής λειτουργίας, το άνοιγμα των τοπικών οργανώσεων με σκοπό την προσέγγιση των ακτιβιστών του κινήματος και, γενικότερα, μια στρατηγική προσέγγισης με τα κοινωνικά κινήματα. Για πολλούς μήνες, οι εκτιμήσεις της συμμαχίας για την οικονομική και πολιτική κατάσταση απείχαν παρασάγγας από την πραγματικότητα. Αυτό είχε ως συνέπεια το κόμμα να μείνει πολλά βήματα πίσω σε σχέση με το κίνημα, παρόλο που αρκετά από τα μέλη του είχαν από την πρώτη στιγμή ενεργό, ή ακόμα και πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα. Στο μεταξύ, το κόμμα μπήκε σε μια διαδικασία μάθησης. Όμως ο χρόνος πιέζει, καθώς οι εκλογές είναι προ των πυλών (20 Νοέμβρη). Αν και γίνονται προσπάθειες για τη συγκρότηση μιας πλατιάς εκλογικής συμμαχίας με άλλες δυνάμεις της Αριστεράς και με ομάδες που αποχώρησαν από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός πως μόνο ένας χαλαρά καθορισμένος, σχετικά ανοιχτός χώρος σαν το γαλλικό Αριστερό Μέτωπο μπορεί πραγματικά να συνενώσει τους αριστερούς σοσιαλιστές και άλλους σχηματισμούς και τάσεις.

Η ελπιδοφόρα παρακαταθήκη των συνελεύσεων

Οι συνελεύσεις, στις οποίες συμμετέχει όλο το φάσμα της Αριστεράς, λειτουργούν ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στα κόμματα της Αριστεράς, στο συνδικαλιστικό κίνημα και στα νέα κοινωνικά κινήματα. Επιχειρούν να αναστρέψουν το κλίμα δυσπιστίας που υπάρχει ανάμεσα σε όλους αυτούς τους φορείς. Ο χρόνος που απομένει είναι πολύ λίγος. Παρόλο που το κίνημα της 15ης Μαΐου δρα προς τη σωστή κατεύθυνση, ασκώντας κριτική στο δικομματισμό και όχι γενικά κι αόριστα στα κόμματα, ο σκεπτικισμός που υπάρχει απέναντι στα «επίσημα» πολιτικά μορφώματα είναι τέτοιος που δεν μπορεί να ξεπεραστεί από τη μια μέρα στην άλλη. Η ταχύτητα με την οποία αλλάζει η συγκυρία δεν είναι ο ιδανικός παράγοντας για όσους έχουν συνηθίσει σε σταδιακές αλλαγές, θεσμικές μορφές πολιτικής και «παραδοσιακές» μορφές οργάνωσης – κι όλα τα παραπάνω είναι πολύ δημοφιλή στις οργανώσεις της Αριστεράς.


Μετάφραση: Χρήστος Σίμος