Δέκα χρόνια μετά. Μια σύντομη εισαγωγή

Δέκα χρόνια μετά. Μια σύντομη εισαγωγή
21 Jun 11 Posted under: Κοινωνικό Φόρουμ
Η πρώτη ενότητα του 6ου τεύχους του περιοδικού «transform!» είναι αφιερωμένη στο κίνημα για μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση. Η δημιουργία του κινήματος μπορεί να θεωρηθεί μία από τις σημαντικότερες πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών του 20ού αιώνα, καθώς μέσω αυτού αναλύθηκαν για πρώτη φορά οι νέες μορφές καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και οικονομικού ιμπεριαλισμού που προωθεί η φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Η διπλή του προέλευση του επέτρεψε να εκφράσει οικονομικές και κοινωνικές ανησυχίες παράλληλα με τα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Όσον αφορά την πρώτη διάσταση, οι αγώνες ενάντια στις καταστροφικές συνέπειες του ελεύθερου εμπορίου –και πιο συγκεκριμένα ενάντια σε συμφωνίες όπως η NAFTA1[i] στη Βόρεια Αμερική και, κυρίως, η συμφωνία του Μαρακές, με την οποία ιδρύθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ)– οδήγησαν στο σχηματισμό οργανώσεων σε όλο τον κόσμο, αλλά και σε αυξημένη συμμετοχή των συνδικάτων. Η διαδικασία αυτή κορυφώθηκε σε πρακτικό και συμβολικό επίπεδο με τις μεγάλες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν –και σε κάποιο βαθμό εμπόδισαν– τη Σύνοδο Υπουργών του ΠΟΕ στο Σιάτλ, το Δεκέμβριο του 1999.

Όσον αφορά το οικολογικό ζήτημα, το 1992 τα Ηνωμένα Έθνη οργάνωσαν Διεθνές Συνέδριο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο, τη λεγόμενη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη («Earth Summit»). Την ίδια στιγμή πραγματοποιούνταν ένα Παγκόσμιο Φόρουμ με χιλιάδες συμμετέχοντες από μη κυβερνητικές οργανώσεις, που έβαζε τα θεμέλια για τη διατύπωση αιτημάτων σχετικά με τη «βιώσιμη ανάπτυξη». Τα αιτήματα αυτά συγκεντρώθηκαν στη διακήρυξη Earth Charter, η τελική εκδοχή της οποίας ολοκληρώθηκε το 2000, μετά από δέκα χρόνια συνεχών συζητήσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων ΜΚΟ, κυρίως της Λατινικής Αμερικής.

Ο συνδυασμός των δύο αυτών διαστάσεων στο πρώτο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (ΠΚΦ) του Πόρτο Αλέγκρε, το 2001, είναι σίγουρα ένας από τους παράγοντες που ερμηνεύουν τον άμεσο αντίκτυπό του στα εθνικά και τοπικά κοινωνικά φόρουμ. Σύντομα, σε πολλές χώρες πραγματοποιήθηκαν αντίστοιχες διοργανώσεις, γεγονός που κατέστησε δυνατή την επικοινωνία συλλογικοτήτων και ατόμων που μέχρι τότε δεν είχαν συνηθίσει να συνεργάζονται.

Δέκα χρόνια μετά, οι πρωτοβουλίες σε όλο τον πλανήτη έχουν πυκνώσει. Με το αφιέρωμα αυτό θα θέλαμε να κάνουμε μια μικρή συνεισφορά στον σχετικό διάλογο. Είναι, προφανώς, απαραίτητο να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στα ζητήματα που αφορούν το κίνημα αυτό καθαυτό και σε όσα αφορούν τις ορατές εκφράσεις του –μεταξύ των οποίων και τα κοινωνικά φόρουμ και κυρίως το κοινό του δίκτυο, το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ. Ήδη από την αρχή, η οργάνωση του ΠΚΦ ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού. Για λόγους που συνδέονται με την παράδοση και το πλαίσιο στο οποίο είχαν συνηθίσει να κινούνται, τα κοινωνικά κινήματα της Βραζιλίας προωθούσαν τη σύνταξη μιας Χάρτας Αρχών. Τα πιο γνωστά αποσπάσματα του κειμένου αυτού ορίζουν το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ ως «έναν ανοιχτό χώρο συνάντησης», που «δεν δρα αυτόνομα. Κανείς, επομένως, δεν δικαιούται να εκφράζει θέσεις στο όνομα του Φόρουμ, διατεινόμενος ότι εκπροσωπεί το σύνολο των συμμετεχόντων σε αυτό». Οι συμμετέχοντες «δεν μπορούν να καλούνται να λαμβάνουν αποφάσεις ως σώμα […] για διακηρύξεις ή καλέσματα σε δράσεις». Τέλος, «το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ είναι ένας συλλογικός, μη κυβερνητικός, μη κομματικός, πλουραλιστικός χώρος».[ii]

Σ’ αυτή τη βάση, που κατά καιρούς έχει γίνει λιγότερο ή περισσότερο σεβαστή, η συνεισφορά των κοινωνικών φόρουμ και του κινήματος για μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση αυτά τα δέκα χρόνια υπήρξε σημαντική για δύο τουλάχιστον λόγους:
1. Την ανάλυση και την απονομιμοποίηση του νεοφιλελευθερισμού ως του μόνου ρεαλιστικού μοντέλου που έχουμε στη διάθεσή μας, όπως εκφράστηκε με το σύνθημα «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
2. Τη δημιουργία και ενίσχυση παγκόσμιων δικτύων δράσης.

Ωστόσο, όπως συμβαίνει με κάθε συμβιβασμό, η σύνταξη της Χάρτας Αρχών ήταν αναμενόμενο να προκαλέσει εντάσεις, που επικεντρώθηκαν γύρω από δύο βασικά ζητήματα:
Ποιος είναι ο πραγματικός αντίκτυπος του κινήματος για μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα των διαφόρων χωρών του κόσμου, ενόσω η κρίση οξύνει την αδικία και τις ανισότητες; Με άλλα λόγια, αρκεί να διοργανώνουμε συζητήσεις και σεμινάρια, όπως αναφέρεται στη Χάρτα του Πόρτο Αλέγκρε, τη στιγμή που είναι αναγκαίο να δράσουμε και να βοηθήσουμε το κίνημα για την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση να πετύχει τους στόχους του; Μπορούμε να συνεχίσουμε να συντηρούμε τον αυστηρό διαχωρισμό του Φόρουμ από τα πολιτικά κόμματα και τις κυβερνήσεις, όταν –κυρίως στη Λατινική Αμερική– συντελούνται βαθιές αλλαγές και εκλέγονται κυβερνήσεις που λειτουργούν σε σαφώς αντιπαγκοσμιοποιητική βάση, με στόχους παρόμοιους με αυτούς των κοινωνικών κινημάτων τα οποία ταυτόχρονα καλούν σε συνεργασία;

Τα άρθρα που περιλαμβάνονται σ’ αυτό το αφιέρωμα αναφέρονται στα παραπάνω και σε άλλα ζητήματα από διαφορετικές οπτικές. Ο Βάλτερ Μπάγερ θέτει ορισμένους θεωρητικούς προβληματισμούς. Ο Τσίκο Γουίτακερ, ένας από τους πρωτεργάτες της διαδικασίας δημιουργίας του ΠΚΦ και εκ των συντακτών της Χάρτας του Πόρτο Αλέγκρε, κάνει μια αναφορά στα σημεία του κειμένου που, κατά τη γνώμη του, συνεχίζουν να αιτιολογούν τη θέση που είχε αρχικά υιοθετηθεί. Η Ραφαέλα Μπολίνι γράφει για τις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ, τις δυσκολίες που υπήρχαν και τη σχέση του με το ΠΚΦ. Ο Μάρκο Μπερλινγκουέρ αναλύει τις βαθιές αλλαγές που σχετίζονται με την εξέλιξη των νέων πληροφοριακών και επικοινωνιακών συστημάτων και τις επιπτώσεις τους στα κοινωνικά κινήματα. Ο Κριστόφ Βεντουρά υποστηρίζει ότι πρόσφατες εξελίξεις, όπως η ανάδειξη στην εξουσία δυνάμεων φιλικών προς το κίνημα για την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση, πρέπει να το ωθήσουν να επενδύσει στη δημιουργία νέων χώρων επικοινωνίας και να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο: τη μετα-εναλλακτική παγκοσμιοποίηση. Ο Άσμπγιορν Βαλ περιγράφει τις διαδικασίες λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ. Η φινλανδική κολεκτίβα ΟΤ αναφέρεται στην εμπειρία του κινήματος από την πλευρά των φοιτητών.

Τέλος, δημοσιεύουμε τη Λαϊκή Διακήρυξη που συντάχθηκε στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για την Κλιματική Δικαιοσύνη, η οποία συνεχίζεται μετά την αποτυχία της Συνόδου της Κοπεγχάγης να θέσει το ζήτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης στην καρδιά του διαλόγου για το περιβάλλον. Το κείμενο ξεκινά με εισαγωγή του Λόταρ Μπίσκι, πρόεδρου του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Μετάφραση: Έλενα Παπαδοπούλου

Detail1Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (Καναδάς, ΗΠΑ, Μεξικό)
Detail2«Χάρτα Αρχών του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ»,
www.forumsocialmundial.org.br/main.php