Οι πρόσφατες στατιστικές δείχνουν ότι η ανεργία στην Πορτογαλία ξεπέρασε για πρώτη φορά το 9%. Οι συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου αυξήθηκαν κατά 50% στα τελευταία δέκα χρόνια. Το ίδιο το κράτος εκμεταλλεύεται τους επισφαλώς εργαζόμενους για να καλύψει πάγιες και διαρκείς ανάγκες. Περισσότερο πλήττονται οι επισφαλείς εργαζόμενοι και εργαζόμενες νέα ηλικίας και για αυτό στην πορτογαλική κοινωνία αρχίζουν να εμφανίζονται οργανώσεις για την προστασία των δικαιωμάτων τους.

Στην Πορτογαλία υπάρχει ένας κρατικός φορέας που ονομάζεται Αρχή Εργασιακών Συνθηκών (ACT),ο οποίος έχει την ευθύνη να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των ιδιωτικών επιχειρήσεων με την εργασιακή νομοθεσία. Ωστόσο, εικοσι δύο νομικοί αυτής της αρχής υπέβαλαν καταγγελία ότι εκεί εργάζονται ,επί πέντε χρόνια, σε παράνομο καθεστώς, ως επισφαλείς ελεύθεροι επαγγελματίες, παρότι καλύπτουν πάγιες λειτουργίες στην ιεραρχία της. Με επιστολή που απηύθυναν σε όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα, οι νομικοί αυτοί ζητούσαν τη στήριξή της  οργάνωσης που αντιμάχεται την επισφάλεια στην Πορτογαλία, την Precári@sIΝflexíveis[Ανελαστικοί επισφαλείς]. Σύμφωνα με τη δήλωσή τους, η κατάστασή τους, σε έναν «οργανισμό που έχει την ευθύνη να παρακολουθεί ανάλογες παραβιάσεις στον ιδιωτικό τομέα, είναι αν μη τι άλλο δυσάρεστη και καθιστά ανυπόληπτη την παρέμβαση των αρχών στο πεδίο αυτό».

Το πρόβλημα αγγίζει 50 δικηγόρους  που εργάζονται της  ACT, που  προσφέρουν μόνιμη και εξαρτημένη εργασία στις διάφορες υπηρεσίες της με ένα σύστημα «πράσινων τιμολογίων» (τα «μπλοκάκια» που χρησιμοποιούν οι αυτοαπασχολούμενοι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες στην Πορτογαλία) και με απολαβές 700 ευρώ το μήνα (χωρίς δικαίωμα σε επίδομα σίτισης, χωρίς δώρα θερινών διακοπών ή Χριστουγέννων και χωρίς δικαιώματα που απολαμβάνουν οι μόνιμοι εργαζόμενοι).

Όπως επισημαίνουν: «δουλεύουμε με συμβάσεις ορισμένου χρόνου που ανανεώνονται ετησίως, και όχι μόνο δουλεύουν κανονικό οκτάωρο (9 με 5), αλλά επιπλέον επιτελούν βασικές λειτουργίες της ACT, πράγμα που αντίκειται στο πνεύμα των “πράσινων τιμολογίων”: εισηγούμαστε καταγγελίες, ασχολούμαστε με παραβιάσεις, προσφέρουμε νομικές συμβουλές, απαντούμε σε ερωτήσεις εργαζομένων και εργοδοτών και διασφαλίζουν βασικές λειτουργίες του θεσμού».

Ο πρόεδρος της ACT, αφού πρώτα αρνήθηκε ότι υπάρχει παράβαση του νόμου στο καθεστώς απασχόλησης αυτών των ανθρώπων, τελικά συμφώνησε ότι χρειάζεται ένας άλλος τύπος εργασιακού περιβάλλοντος για τους εργαζομένους. Ανήγγειλε την έναρξη μιας διαδικασίας πρόσληψης 57 επιθεωρητών και διαβεβαίωσε ότι τυχόν προηγούμενη εμπειρία στη συγκεκριμένη εργασία θα αποτελούσε καθοριστικό κριτήριο επιλογής. Ωστόσο, η διαδικασία πρόσληψης ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2009 και η προηγούμενη εμπειρία των δικηγόρων που είχαν εργαστεί για μια πενταετία στην ACTδεν μέτρησε καθόλου. Στο τέλος, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα ενταχθούν στο μόνιμο προσωπικό της αρχής.

Στις επιθεωρήσεις που διενήργησε η ACTτο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, και που αφορούσαν πάνω από 10.000 επιχειρήσεις, διαπιστώθηκε ότι δεν είχαν καταβληθεί  μισθοί ύψους 7 εκατομμυρίων ευρώ, ένα ποσό μεγαλύτερο κατά 40% σε σχέση με εκείνο της αντίστοιχης περιόδου. Οι επιθεωρητές διαπίστωσαν επίσης ότι περισσότεροι από 3.000 εργαζόμενοι δούλευαν με μπλοκάκια , παρόλο που κάλυπταν πάγιες και διαρκείς ανάγκες των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με την ACT, όλη αυτή η παράνομη απασχόληση στερεί από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πόρους ύψους 1,5 δισ. ευρώ.

Ωστόσο, η έλλειψη πόρων της ACT–ιδίως ανθρώπινων πόρων– αποτελεί κώλυμα προκειμένου οι διαδικασίες αυτές να έχουν και τις κατάλληλες νομικές συνέπειες. Στην πραγματικότητα, η ACT δεν φαίνεται ικανή να επιβάλει την εργασιακή νομοθεσία, αλλά και δεν ενδιαφέρεται να αποτελέσει η ίδια παράδειγμα συμμόρφωσης  σε αυτή τη νομοθεσία. Παράδειγμα αυτής της ανεπάρκειας είναι το τηλεφωνικό κέντρο που η υπηρεσία κοινωνικής ασφάλισης πρόκειται να ανοίξει στην πόλη Καστέλο Μπράνκο, προκειμένου να παρέχει πληροφορίες και συμβουλές στους δικαιούχους δημόσιας κοινωνικής πρόνοιας. Παρόλο που πρόκειται για μια  μόνιμη δημόσια υπηρεσία, το πορτογαλικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης σχεδιάζει να προσλάβει πάνω από 200 άτομα με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, μέσω ιδιωτικών εταιρειών εύρεσης εργασίας.

Μετά από καταγγελία του κινήματος  των Precári@sIΝflexíveis, ο πρόεδρος της ACTεγγυήθηκε ότι θα γινόταν  έρευνα για τη συγκεκριμμένη υπόθεση. Παρ’ όλα αυτά, ενώ έχουν περάσει από την καταγγελία αρκετοί μήνες, τα αποτελέσματα της έρευνας παραμένουν άγνωστα ενδεχομένως λόγω έλλειψης μέσων.

Διπλωματικές υπηρεσίες, υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης, υγεία, εκπαίδευση και έρευνα

Ενώ το κράτος μειώνει τον αριθμό των εργαζομένων, είναι επίσης γνωστές περιπτώσεις εκμετάλλευσης των επισφαλώς εργαζομένων  σε πολλούς ακόμη πορτογαλικούς δημόσιους φορείς, συχνά με ξεκάθαρη παραβίαση της υπάρχουσας νομοθεσίας: ο αριθμός των μόνιμων εργαζομένων σε υπηρεσίες του δημοσίου  μειώθηκε από 746.000 το 2005 σε 688.000 το 2008, κάτι που συνεπάγεται την κατάργηση περισσότερων από 58.000 δημόσιων θέσεων εργασίας στα πρώτα τρία χρόνια της σοσιαλιστικής κυβέρνησης (και που ισοδυναμεί με το 70% της αύξησης της ανεργίας που καταγράφηκε την ίδια περίοδο).

Στην Υπηρεσία Αλλοδαπών και Συνόρων (SEF), 187 από τους 300 διοικητικούς υπαλλήλους παραμένουν στο καθεστώς του «ασκούμενου» για 13 χρόνια, τώρα  με συμβάσεις που ανανεώνονται κάθε χρόνο. Σύμφωνα με τον Τύπο, ο πρόεδρος του σωματείου τους δήλωσε ότι «η επισφάλεια αυτών των εργαζομένων αντίκειται στο νόμο και στις πρακτικές καλής πίστης του κράτους».

Στο Πορτογαλικό Ινστιτούτο Διαπίστευσης, ένα ινστιτούτο που ρόλος του είναι να αναγνωρίζει την επάρκεια των φορέων πιστοποίησης ή των εργαστηρίων ελέγχου και πιστοποίησης, όλοι οι εργαζόμενοι, εκτός από τον διευθυντή, εργάζονται επισφαλώς ως ελεύθεροι επαγγελματίες, πράγμα που τους ώθησε να κατέβουν σε απεργία, διαταράσσοντας εντελώς τη λειτουργία του ινστιτούτου.

Ορισμένες πρεσβείες της Πορτογαλίας επηρεάστηκαν επίσης από την επισφάλεια των εργαζομένων τους το 2008, όταν οι τριετείς συμβάσεις 45 υπαλλήλων τους  δεν ανανεώθηκαν. Οι πρεσβείες της Πορτογαλίας σε Ελβετία, Βέλγιο, Γερμανία, Μ. Βρετανία, Ισπανία, ΗΠΑ και σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έμειναν, προσωρινά, με έναν πρέσβη και έναν διπλωμάτη.

Η ανασφάλεια εξαπλώνεται και στην πορτογαλική τοπική αυτοδιοίκηση. Σύμφωνα με το σωματείο που εκπροσωπεί τους υπαλλήλους της τοπικής αυτοδιοίκησης, το 2007 περίπου 5.000 εργαζόμενοι το ίδιο έτος  δούλευαν ως ελεύθεροι επαγγελματίες, οι περισσότεροι παράνομα. Επιπλέον, 70% των εργαζομένων στους δήμους είχαν συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή εργάζονταν ως ελεύθεροι επαγγελματίες, και μόνο το 17% είχε καταφέρει  να αποκτήσει μόνιμη σύμβαση.

Η οργάνωση Precári@sIΝflexíveisάρχισε πρόσφατα μια εκστρατεία , με τίτλο «Δήμος χωρίς επισφάλεια», η οποία επιδιώκει να χαρτογραφήσει τις ανώμαλες καταστάσεις που προκαλεί η αστάθεια της θέσης των υπαλλήλων στους  θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης. Παρότι το φαινόμενο αυτό δύσκολα καταγγέλλεται και ακόμη δυσκολότερα αντιμετωπίζεται νομικά, εξαιτίας της ανίσχυρης θέσης των εργαζομένων και της αναποτελεσματικότητας των μηχανισμών και θεσμών εποπτείας, η συγκεκριμμένη εκστρατεία  έφερε στο φως δεκάδες υποθέσεις σε όλη τη χώρα, σε δημοτικούς θεσμούς ή δημοτικές  επιχειρήσεις που παρέχουν δημόσιες υπηρεσίες στις κοινότητες.

Το 2008 και το 2009 το σωματείο των νοσηλευτών πραγματοποίησε πολλές απεργίες, πάντοτε με σημαντική συμμετοχή, ζητώντας καλύτερους μισθούς, αλλά και εκφράζοντας την αντίθεσή του στη χρήση επισφαλούς εργασίας, ενώ παράλληλα  κατηγόρησε  το υπουργείο Υγείας ότι παρέχει ειδικευμένες υπηρεσίες και καλύπτει πάγιες ανάγκες με εργαζόμενους/ες  που απασχολούνται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή ως ασκούμενοι/ες (μαθητευόμενοι/ες) .

Η εκπαίδευση είναι ένας από τους τομείς στους οποίους η κατάσταση στην Πορτογαλία είναι σοβαρότερη από την πλήρη επισφαλή εργασία, γεγονός  που επιβεβαιώνει και μελέτη του ΟΑΣΑ που δημοσιεύτηκε φέτος, και δείχνει ότι το 32% των πορτογάλων δασκάλων εργάζονται σε συνθήκες επισφάλειας. Το ακαδημαϊκό έτος 2008-2009, τα εμπόδια για την επαγγελματική εξέλιξη οδήγησαν τους δασκάλους σε μαζικές πορείες διαμαρτυρίας οπότε 120.000 από τους 140.000 πορτογάλους δασκάλους διαδήλωσαν στους δρόμους της Λισαβόνας.

Το μεγαλύτερο σωματείο του εκπαιδευτικού  τομέα αναφέρει ότι, φέτος, μόλις 396 δάσκαλοι απορροφήθηκαν σε μόνιμες θέσεις, ενώ το υπουργείο Παιδείας αναγνωρίζει ότι χρειάζονταν  40.000 δάσκαλοι. Στην περίπτωση της ανώτατης τεχνικής εκπαίδευσης, που είναι ισότιμη με την πανεπιστημιακή, περίπου 70% των διδασκόντων εργάζονται επισφαλώς, ενίοτε για περισσότερο από δέκα χρόνια.

Οι δραστηριότητες επιστημονικής έρευνας που υποστηρίζονται από το κράτος έχουν επίσης το μερίδιο στην εργασιακή επισφάλεια, σύμφωνα με δηλώσεις της Ένωσης Επιχορηγούμενων Ερευνητών (ABIC), η οποία δημιουργήθηκε για να υπερασπιστεί τα δικαιώματά τους. Η ABICδήλωσε ότι οι σχετικές επιχορηγήσεις δεν έχουν αυξηθεί από το 2002, άσκησε κριτική στην απουσία οποιασδήποτε στήριξης σε περίπτωση ανεργίας και κατήγγειλε την κακομεταχείριση των ερευνητών, που θα έπρεπε να αφοσιώνονται αποκλειστικά στην επιστημονική έρευνα μέσα από μόνιμα ερευνητικά καθήκοντα σε εργαστήρια ή ερευνητικά κέντρα.

Ανασφάλεια, ανεργία και αξιολόγηση

Σύμφωνα με τη μελέτη «Η εκπαίδευση με μια ματιά», που δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο, οι νέοι και οι νέες της Πορτογαλίας  με πανεπιστημιακή εκπαίδευση πλήττονται πολύ περισσότερο από την ανεργία απ’ ό,τι οι ομόλογοί τους στις χώρες του ΟΑΣΑ (51% στην Πορτογαλία έναντι 42% κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΑΣΑ, το 2007).

Αυτή η δυσχέρεια ανεύρεσης εργασίας για μακρές περιόδους ακόμη και για νέους και νέες με σχετικά υψηλή κατάρτιση, συναρτάται με την προϊούσα επισφάλεια των εργασιακών σχέσεων και τη μαζική άνοδο της ανεργίας που χαρακτηρίζουν την πορτογαλική οικονομία και ακόμη τη συμπεριφορά των δημόσιων οργανισμών. Το ποσοστό ανεργίας στην Πορτογαλία στο δεύτερο τέταρτο του 2009 έφτασε το ρεκόρ του 9,1%, σε σύγκριση με 7,3%,  τρία χρόνια νωρίτερα.

Ο αριθμός εργαζομένων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και «μπλοκάκι» έχει αυξημένο βάρος στη δομή της ανεργίας στην Πορτογαλία την τελευταία δεκαετία: στις αρχές του 1998 υπήρχαν 483.000 επισφαλώς εργαζόμενοι (λιγότερο από το 16% των εργαζομένων σε πορτογαλικές επιχειρήσεις)· δέκα χρόνια αργότερα, στο τέλος του δεύτερου τετάρτου του 2009, ο αριθμός των  συμβάσεων ορισμένου χρόνου και παροχής υπηρεσιών αυξήθηκε κατά 83%, ανερχόμενος σε 843.000 (σχεδόν 22% των εργαζομένων σε πορτογαλικές επιχειρήσεις).

Αλλά επιπλέον 890.000 αυτοαπασχολούμενοι εργαζόμενοι (καταγεγραμμένοι για το 2009) θα πρέπει επίσης να θεωρούνται επισφαλείς, καθώς εργάζονται με «μπλοκάκι», όπως και οι περισσότεροι από τους 273.000 «ατομικούς επιχειρηματίες», που επισήμως επιλέγουν να δημιουργήσουν μια εταιρεία, έστω και αν αυτή περιορίζεται στην εργασία των ιδίων, και οι οποίοι συχνά εργάζονται αποκλειστικά για έναν φορέα. Στην πραγματικότητα, πάνω από 2 εκατομμύρια πορτογάλοι εργαζόμενοι είναι επισφαλείς, αριθμός που αναλογεί στο 40% περίπου του εργατικού δυναμικού.

Αυτή η προϊούσα επισφάλεια στις εργασιακές σχέσεις μετατρέπει το «αφεντικό» σε «πελάτη», ενώ ο «υπάλληλος» γίνεται «πάροχος υπηρεσιών». Ο εργαζόμενος είναι απομονωμένος, με ελάχιστες δυνατότητες εκπροσώπησης και χωρίς καθόλου διαπραγματευτική ισχύ. Ως αποτέλεσμα, η φτώχεια αγγίζει και ανθρώπους που εργάζονται: το 2006, 16% των ευρωπαίων πολιτών θεωρούνταν φτωχοί, στη δε Πορτογαλία ο αντίστοιχος αριθμός άγγιζε το 20% (δηλαδή δύο εκατομμύρια άτομα).

Αυτή είναι η τάση του σύγχρονου καπιταλισμού και σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εργασίας η εργασιακή ανασφάλεια έχει ήδη επηρεάσει πάνω από 1,8 δισ. ανθρώπους (60% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού).

Οργανώσεις που εμπλέκονται στον αγώνα κατά της επισφαλούς εργασίας στην Πορτογαλία:

MayDay Lisbon: maydaylisboa2009.blogspot.com

MayDayPorto: http://maydayporto.blogspot.com

Precári@sIΝflexíveis: http://www.precariosinflexiveis.org

FERVE: http://fartosdestesrecibosverdes.blogspot.com

ABIC-Ένωση Επιχορηγούμενων Ερευνητών:http://www.abic-online.org

Περιοδικά Εργαζόμενοι στις Τέχνες και την Ψυχαγωγία